Kırkyama Nedir?
Görsel Kaynak: https://www.homestratosphere.com/types-of-quilting-tools/
Kırkyama genel anlamıyla, desene bağlı olarak gelişen, üçgen, kare vb. çeşitli geometrik biçimlerde kesilmiş, birbirinden farklı renk ve desende olan parça kumaşların istenilen belirli bir düzene göre yan yana veya üst üste binecek şekilde getirilip dikilmesi tekniğidir. Bu teknikle oluşturulan el sanatı ürününe de kırkyama denir.
Kırkyama, yüzyıllar öncesinde gelişen ve o zamanlarda yoksulluk çekilmesi sebebiyle artık kullanılmayan ve eskimiş olan atık kumaşlardan ufak parçalar kesilip, bu kumaşları değerlendirmek amacıyla gelişmiştir ve bu kumaşların birleştirilmesiyle meydana çıkmıştır. Kırkyama tekniği öncelikle tek yamayla başlamış daha sonraları yama sayısı arttıkça kırkyama ortaya çıkmıştır.
Yurtdışında, “Patchwork” ismi ile tanımlanırken, kırkyamanın gelişmiş ve çeşitlendirilmiş örnekleri Anadolu’dan Selçuklulara kadar uzanan bir geçmişe sahiptir. Kırkpare Anadolu’da çeşitli söyleyiş biçimleriyle karşımıza çıkmaktadır. İzmir ve çevresinde; Yamalı Bohça, Kırıklı İş, Denizli ve çevresinde; Benekli İş, Çapıt İş, Kırk Benek, Ek İşi, Bozdağ ve çevresinde; Ekli Bohça, Parçalı İş gibi isimlerle tanınırken yün iplik ve tığ ile yapılan örgülerin kırkyama tekniği ile birleştirilmesinin sonucunda oluşan üçgen yastığa ‘Hanım Dilendi Bey Beğendi’ adı verilmektedir.
Kırkyama ya da yabancı kültürde kullanılan ismi patchwork ve quilting olan ve sonucunda ortaya çıkarılan desenler ile emek isteyen bu iş, zamanla her ülkenin kendi kültürüne göre yorumladığı bir tekstil el sanatı iken günümüzde bir moda akımına dönüşmüştür.
İstediğimiz atık parça kumaşları zevklerimize göre belirlediğimiz renk ve çeşitli desenler sonucunda oluşan kırkyamadan, ev tekstili içine giren yorgan, nevresim takımı, battaniye, yastık kılıfı, döşemelik kumaş, perdelik kumaş, halı ve kilim olarak, giysilikte, bebek, çocuk ya da kadın elbiseleri, gömlek ve ceket, aksesuarlarda ise çanta, şapka, atkı ve hatta endüstri içerisinde seramik ve cam içinde yapılan çeşitli örnekler yapmak mümkündür.
Tekstil el sanatı olan kırkyama, doğasındaki geçim sıkıntısında gelişen tasarruf anlayışı, sabır ve el emeği ve yapılması uzun zaman alması nedeniyle uygulandığı her yerde barışın ve dayanışmanın sembolü olmuştur. Kırkyama, yaklaşık 5.000 yıl öncesine, Çin ve Mısır mezarlarına kadar uzanıyor. Pakistan, Çin ve Hindistan’ın yanı sıra, Ortadoğu bölgesinde Mısır gibi yorgan yapımında önde gelen ülkelerde ortaya çıkan bu el işi tekniği, 18. yüzyılda İngiltere’ye ulaşmıştır. Bugünkü şekliyle kırkyama, 1600 lerin başında Hindistan’dan Avrupa’ya değerli kumaşların ticari yollardan getirilmesiyle doğmuştur. 1477 tarihli bir belgeye göre, kırkyama, Avrupa’da orta çağda ilk yatak örtüsü olarak ortaya çıkmıştır. Sanat niteliğine de ilk kez İngiltere’de, Kraliçe Victoria döneminde kavuşmuştur.
Kırkyama yorganlar, dünyadaki tüm kültürlerde bulunan, küresel tarihin popüler bir parçası haline gelmiştir ve bir zamanlar yoksulluk sonucunda olarak kabul edilen kırkyama parçaları artık değerli yadigârlar haline gelmiştir.
Kırkyama tekniğiyle oluşturulan el emeği olan bu görsel kültür, İpekyolu ticareti, göçler, zanaatkârlar ve seyyahlar aracılığıyla farklı ülkelerle ve kıtalarla yapılan kültürel etkileşim sonucunda dünya üzerindeki her ülkenin kültürünü gelişme açısından olumlu etkilemiştir.
Her ülkenin kendisine ait olan farklı kültürel öğeleri, değerleri, yaşamları ve kullanım alanları ile birleşerek, kendilerine uygun olan kültürel şekilde uygulanmış; bu sayede sonuç olarak birbirinden farklı kültürlerin kendilerine özgü kırkyama desenleri ve motifleri ile hem zanaat hem de sanatsal üretimleri oluşmuştur.
Neslihan Karadağ / Atölye İzmir / Moda Eğitmeni ve Moda Tasarımcı
